Η κοινωνική ασφάλιση και ο χώρος των μηχανικών

(Κείμενο της Επιτροπής Αγώνα Μηχανικών για το Ασφαλιστικό)


Α. Η κοινωνική ασφάλιση στο στόχαστρο του συστήματος

Tο ζήτημα της κοινωνικής ασφάλισης φαίνεται ότι αποτελεί το "αγκάθι" στην εντεινόμενη προσπάθεια "εκσυγχρονισμού" του συστήματος, στα πλαίσια της γραμμής που χαράζει η Ευρωπαϊκή Ένωση, η ΟΝΕ και οι επιταγές των συνθηκών του Μάαστριχτ και του Άμστερνταμ. Η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ αντί να καταργήσει - όπως προεκλογικά διακήρυσε - τον αντιασφαλιστικό νόμο 2084/92 που ψήφισε η ΝΔ το 1992, τον εφαρμόζει και αναζητά τρόπους για την ολόπλευρη προσαρμογή του στις σημερινές απαιτήσεις ευρωπαϊκού και ντόπιου κεφαλαίου.

Το κεφάλαιο, στην πορεία προς την ευρωπαϊκή σύγκλιση, επείγεται να απαλλαγεί από το "δυσβάσταχτο" φορτίο του εργασιακού κόστους, μεταφέροντάς το στις πλάτες του εργαζόμενου. Ο βασικός στόχος απορρέει από τη μεταβολή του ταξικού συσχετισμού δυνάμεων που συντελείται και επιδεινώνει την θέση των δυνάμεων της εργασίας εις όφελος του κεφαλαίου.

Μια ουσιαστική προσέγγιση του ασφαλιστικού ζητήματος πρέπει να τοποθετείται στο πλαίσιο της εκτίμησής του ως έναν συντελεστή του κόστους αναπαραγωγής και διατήρησης της εργατικής δύναμης. Θα ήταν λάθος να αντιμετωπίσει κανείς το ζήτημα της κοινωνικής ασφάλισης ως μία επιπλέον παροχή που αποδίδεται από την κοινωνία στους απόμαχους της ζωής. Στην πραγματικότητα αποτελεί τμήμα της αξίας της εργατικής δύναμης η οποία παρακρατείται και μέσα από κρατικούς θεσμούς και κοινωνικές νόρμες αποδίδεται στους εργαζόμενους σε μεταγενέστερο χρονικό διάστημα. Η απόκρυψη αυτής της πραγματικότητας αλλά και η χρονική μετάθεση της απόδοσης των πόρων, που στην πραγματικότητα έχουν αποδοθεί από τους εργαζόμενους, αφήνει πολλαπλές δυνατότητες στους κρατούντες:

Σε όλη αυτή την αλληλουχία των καταστάσεων γύρω από το ζήτημα της ασφάλισης εξελίσσεται εδώ και χρόνια μία διαπάλη. Η βασική πλευρά της είναι η μείωση του εργατικού κόστους για τους μεμονωμένους κεφαλαιοκράτες, ωστόσο έχει αρκετές επιπλέον. Η πιο καθοριστική είναι η αναίρεση των συμβιβασμών μεταξύ κυρίαρχων και κυριαρχούμενων τάξεων, που μεταπολεμικά στην Ευρώπη συμπυκνώθηκαν με την εμπέδωση του "κράτους-πρόνοιας". Η αναίρεση των συμβιβασμών αυτών έχει πολλαπλές επιπτώσεις. Πέρα από τις άμεσα οικονομικές, δηλαδή την άμεση ανακατανομή κοινωνικών πόρων εις όφελος του κεφαλαίου και εις βάρος των εργαζομένων, έχει ευρύτερες κοινωνικές και εργασιακές επιπτώσεις. Η "διαλυτοποίηση" των ασφαλιστικών δικαιωμάτων, συμβαδίζει με την ελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων, την έννοια της "απασχολησιμότητας", τη μεταβλητότητα της δομής της εργασίας, της ανασφάλειας και του άγχους που επάγει ο δεσποτισμός των σύγχρονων εργασιακών χώρων.

Το μοντέλο που λανσάρεται εναλλακτικά στην κρίση της ασφάλισης είναι το μοντέλο της "ανταποδοτικότητας". Ουσιαστικά αποτελεί έναν ανώδυνο τρόπο συγκάλυψης της κατάργησης της κοινωνικής ασφάλισης. Από την μια πλευρά η πλειοψηφία των ασφαλισμένων η οποία δεν θα έχει την δυνατότητα να πληρώνει τα απαιτούμενα για να έχει κάποιο αξιοπρεπές επίπεδο παροχών αρκούμενη σε μία κατ’ επίφαση κοινωνική ασφάλιση, η οποία όλο και περισσότερο θα τίθεται σε αμφισβήτηση με την αύξηση των ορίων συνταξιοδότησης, την αύξηση των εισφορών την περικοπή των παροχών. Από την άλλη πλευρά όσοι μπορούν να διαθέσουν περισσότερα ή και λιγότερα χρήματα σε μία προσφυγή στην αμφίβολη ιδιωτική ασφάλιση, η οποία είναι πιθανόν στο μέλλον να μοιάζει με τα "αεροπλανάκια" ή τις αλβανικές "πυραμίδες". Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι τίποτα δεν εγγυάται την κάλυψη των "παχυλών" προσφορών, που είναι έτσι διαμορφωμένες ώστε να είναι ελκυστικές σε σχέση με το υπαρκτό δίκτυο κοινωνικής ασφάλισης, στο μέλλον που αυτό το δίκτυο θα έχει αποδιαρθρωθεί. Παράλληλα όσοι σήμερα πληρώνουν θα συνωθούνται για την πρόσκτηση των παροχών και οι εταιρείες αυτές θα αντιμετωπίσουν την ίδια αναλογία "ασφαλισμένων" - "συνταξιούχων" με αυτήν που αντιμετωπίζουν τα σημερινά ταμεία, χωρίς τίποτα να διαβεβαιώνει ότι θα υπάρχει μία "καλύτερη" διαχείριση των ασφαλιστικών πόρων από αυτήν που επέβαλλε το κράτος. Το αντίθετο μάλιστα, αν το κράτος διασπάθισε τους πόρους των ταμείων για να στηρίξει με έμμεσο τρόπο τη συσσώρευση και την κερδοφορία του κεφαλαίου, οι μεμονωμένοι κεφαλαιοκράτες έχουν πολύ αμεσότερους λόγους και πολύ λιγότερες δεσμεύσεις για να κάνουν κάτι τέτοιο.

 

Β. Οι ιδιαιτερότητες της ασφάλισης στο χώρο των μηχανικών

Όπως προαναφέραμε, το πρόβλημα της κοινωνικής ασφάλισης δε σχετίζεται ούτε με την "ανταποδοτικότητα" ούτε με επιχειρήματα - περισσότερο κρωξίματα - επίδοξων νεκροθαφτών τύπου Σπράου. Αφορά σε μία διαρκή προσπάθεια που γίνεται τις τελευταίες δεκαετίες για την συμπίεση των υπηρεσιών, του κόστους εργασίας και των συνθηκών εργασίας, σημαντικές παράμετροι των οποίων είναι οι ασφαλιστικές εισφορές και οι ασφαλιστικές παροχές.

Στο παραπάνω πλαίσιο η ασφάλιση των μηχανικών και το ΤΣΜΕΔΕ δεν ξεφεύγει από τις γενικές κατευθύνσεις, παρουσιάζει όμως ορισμένες ιδιαιτερότητες. Οι βασικότερες από αυτές είναι οι εξής:

  1. Το ΤΣΜΕΔΕ είναι ένα ταμείο στο οποίο ασφαλίζονται ταυτόχρονα εργοδότες και εργαζόμενοι, ελεύθεροι επαγγελματίες και μισθωτοί.
  2. Είναι ένα ταμείο το οποίο παρουσιάζει υψηλή αναλογία ασφαλισμένων προς συνταξιούχους (πιθανόν να προσεγγίζει το 10:1) λόγω της ραγδαίας αύξησης του αριθμού των μηχανικών στις τελευταίες δεκαετίες.
  3. Η δυνατότητα άσκησης επαγγέλματος ταυτίζεται με τη δυνατότητα κάλυψης των ασφαλιστικών εισφορών. Πραγματικά η βεβαίωση άδειας άσκησης επαγγέλματος δεν χορηγείται αν ο διπλωματούχος μηχανικός δεν έχει καλυμμένη ασφαλιστική ενημερότητα. Αυτό το τελευταίο ουσιαστικά καταργεί την έννοια της ανεργίας για τον κλάδο των μηχανικών. Ο άνεργος ή ο νεοεισερχόμενος στο επάγγελμα μηχανικός όχι μόνο δεν συναντά έναν μηχανισμό στήριξης, αντίθετα για να μπορέσει να εισέλθει ή να διατηρηθεί στο επάγγελμα είναι υποχρεωμένος να καταβάλει εισφορές που στην καλύτερη περίπτωση υπερβαίνουν τα εισοδήματά του.
  4. Η δομή της απασχόλησης, όπως διαμορφώνεται για μεγάλες κατηγορίες μηχανικών, επιτρέπει όλο και μεγαλύτερη συμπίεση του κόστους για τον εργοδότη. Η επέκταση του δελτίου παροχής υπηρεσιών για δραστηριότητες στην πραγματικότητα εξαρτημένης εργασίας αποσυνδέει μερικώς την ασφάλιση από το κόστος εργασίας μετακυλίοντας ένα σημαντικό τμήμα της στον εργαζόμενο μηχανικό.

Τα παραπάνω στοιχεία προσδίδουν ανισομετρικά χαρακτηριστικά στο Ταμείο και στην ασφάλιση των μηχανικών:

  1. Από τη μια πλευρά για τους εργοδότες, τους εμπεδωμένους ελεύθερους επαγγελματίες και τους υψηλόβαθμους στην κλίμακα της μισθολογικής ιεραρχίας μισθωτούς μηχανικούς, οι ασφαλιστικές εισφορές ως ποσοστό του εισοδήματος ή του κόστους εργασίας τείνουν να πέσουν σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα. Από την άλλη πλευρά για τους χαμηλόμισθους, τους τυπικά ελευθεροεπαγγελματίες και τους ελευθεροεπαγγελματίες με τα χαμηλά εισοδήματα, που είναι η μεγάλη πλειοψηφία, ανέρχεται σε πολύ υψηλά ποσοστά.
  2. Πρόκειται για ένα "εύρωστο" ταμείο -κάτι το οποίο δεν θα είναι τόσο βέβαιο όταν τις επόμενες δεκαετίες θα ανατρέπεται η αναλογία ασφαλισμένων συνταξιούχων - το οποίο "παρέχει" αρκετά περισσότερα σε αυτούς που τα έχουν κατά τεκμήριο λιγότερη ανάγκη και ελάχιστα σε όσους θα όφειλε πραγματικά να στηρίζει. Εξάλλου το γεγονός ότι το ΤΣΜΕΔΕ είναι ένα ταμείο οικονομικά ανθηρό, προκύπτει και από "έγκυρα" δημοσιεύματα (ΒΗΜΑ, 24 Αυγούστου 97), όπου αυτό εμφανίζεται ως ένα ισχυρό ταμείο με συνεχή βελτίωση του οικονομικού του αποτελέσματος. Παρόλα αυτά, οι εισφορές στο ΤΣΜΕΔΕ αυξήθηκαν από το 1992 μέχρι το 1995 πάνω απο 100% - με σκοπό την εναρμόνιση του ΤΣΜΕΔΕ με το νόμο - αύξηση που εμφανίζεται να ξεπερνάει κατά πολύ τις αντίστοιχες αυξήσεις των υπολοίπων ταμείων, ενώ οι συντάξεις υπέστησαν σχετική μείωση (προφανώς οι αυξήσεις αυτές δεν έχουν ως ποσοστό καμία σχέση με την αύξηση του πληθωρισμού τα αντίστοιχα χρόνια, πολύ περισσότερο με την αύξηση των αμοιβών). Το 1995 μετά από την κινητοποίηση του κλάδου των μηχανικών, η κυβέρνηση εξαναγκάστηκε στο πάγωμα των αυξήσεων, οι οποίες όμως συνεχίστηκαν αργότερα μέσα στο 1996 μέχρι και σήμερα. Έχουμε λοιπόν από τη μια πλευρά το εκτεταμένο δίκτυο εισφοροδιαφυγής που εγκαθιδρύεται με την εμπέδωση του "δελτίου παροχής υπηρεσιών" και - κύρια - με τη μη καταβολή των πόρων (1% και 2%) υπέρ του ΤΣΜΕΔΕ από μέρους των κατασκευαστικών εταιρειών και εισφοροαπαλλαγής για τα μεγάλα έργα. Από την άλλη πλευρά, την ουσιαστική τοκογλυφία του κράτους με τις δρακόντειες επιβαρύνσεις σε περίπτωση που κάποιος καθυστερήσει την καταβολή των εισφορών για ορισμένους μήνες. Επιβαρύνσεις οι οποίες μπορεί να έχουν ως αποτέλεσμα την απόρριψη από τον κλάδο των μηχανικών όσων δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν σε αυτές.
  3. Παρατηρείται έλλειψη οποιασδήποτε αναλογίας μεταξύ εισφορών και εισοδήματος. Ακόμα και η κλιμάκωση των εισφορών ανάλογα με τον χρόνο κτήσης πτυχίου, περισσότερο λειτουργεί στην κατεύθυνση της υπέρογκης αύξησης των εισφορών παρά σε ο,τιδήποτε άλλο.

 

Γ. Τα γενικότερα σχέδια για το ΤΣΜΕΔΕ

Οι εξελίξεις, οι οποίες συντελούνται σήμερα αναφορικά με την ασφάλιση των μηχανικών, είναι πλήρως ενσωματωμένες στη γενική κατεύθυνση που περιγράψαμε παραπάνω. Οι βασικές πλευρές τους είναι οι ακόλουθες:

  1. Υπέρογκες αυξήσεις των ασφαλιστικών εισφορών που πλήττουν το εισόδημα των κατώτερων στρωμάτων μηχανικών. Έτσι έχουμε από τη μια αύξηση του ποσοστού των ασφαλιστικών εισφορών επί του συνολικού κόστους εργασίας για τους χαμηλόμισθους μηχανικούς, ώστε σταδιακά να προσεγγίσει τα αντίστοιχα ποσοστά που ισχύουν για τους μισθωτούς ασφαλισμένους στο ΙΚΑ, ενώ από την άλλη υπέρμετρες αυξήσεις για τους χαμηλών εισοδημάτων ελεύθερους επαγγελματίες, άρα και στις δύο περιπτώσεις μείωση του πραγματικού εισοδήματος.
  2. Σχέδια για τον περιορισμό των ασφαλιστικών παροχών είτε με την αύξηση των ορίων συνταξιοδότησης είτε με τον περιορισμό της σύνταξης από τα επικουρικά ταμεία στο 20% των συντάξιμων αποδοχών. Κάτι τέτοιο στην περίπτωση του ΕΛΛΠ του ΤΣΜΕΔΕ θα σημάνει μείωση της συνολικής σύνταξης πλέον του 45% μια και το μεγαλύτερο μερος της σύνταξης προκύπτει από το επικουρικό ταμείο.
  3. Σχέδια για την ενοποίηση των Ταμείων. Αν και η ενοποίηση των Ταμείων έχει προοδευτικό χαρακτήρα, στη συγκεκριμένη εφαρμογή της θα σημάνει συμπίεση προς τα κάτω. Το κράτος, έχοντας εκμεταλλευθεί τις εισφορές μεγάλων κατηγοριών εργαζομένων για να δώσει ώθηση στην καπιταλιστική κερδοφορία, έρχεται τώρα να μετακυλήση τα βάρη συμπιέζοντας προς τα κάτω και άλλες κατηγορίες εργαζομένων. Η εξίσωση προς τα κάτω δεν αφορά κάποιες "προνομιακές" κατηγορίες εργαζομένων αλλά στην πλειοψηφία τους μηχανικούς που έχουν πληρώσει ή πληρώνουν εισφορές, οι οποίες αντιστοιχούν σε αρκετά περισσότερα από αυτά τα οποία λαμβάνουν.
  4. Σχέδια για αξιοποίηση των αποθεματικών και των πόρων του ΤΣΜΕΔΕ με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια. Από την "αξιοποίηση" αυτή δεν έχουν να κερδίσουν τίποτα ούτε οι σημερινοί εργαζόμενοι και άνεργοι μηχανικοί ούτε οι αυριανοί συνταξιούχοι. Πραγματικά ελλοχεύει ο κίνδυνος το Ταμείο να χρηματοδοτήσει δραστηριότητες υψηλού "επιχειρηματικού κινδύνου" π.χ. τα ελλείμματα της Ολυμπιάδας κ.λ.π.
  5. Διαμόρφωση του Ταμείου σε ένα ιδιότυπο φίλτρο "εκκαθάρισης" του κλάδου των "λιγότερο ικανών" στο να καλύψουν τις εισφορές. Πραγματικά όλο και περισσότεροι νέοι μηχανικοί - στο φόντο της ετεροαπασχόλησης - αποφεύγουν να πληρώσουν τις εισφορές, κάτι που στο πλαίσιο του ραγδαίου ανατοκισμού θα τους οδηγήσει με μαθηματική ακρίβεια εκτός κλάδου.
  6. Διαμόρφωση "ανταποδοτικών" κλιμακίων, που σε τελική ανάλυση οδηγούν στην καταβολή υψηλότερων εισφορών για χαμηλότερες συντάξεις.

 

Δ. Τα κύρια προβλήματα του ΤΣΜΕΔΕ

Τα προβλήματα στο ΤΣΜΕΔΕ όχι μόνο δεν έχουν αντιμετωπιστεί μέχρι τώρα -παρ’ όλες τις παλιότερες σχετικές αποφάσεις της Αντιπροσωπίας του ΤΕΕ- αλλά αντίθετα έχουν διογκωθεί και συνοψίζονται στα εξής:

 

Ε. Το πλαίσιο των αιτημάτων μας

Απέναντι σε αυτές τις εξελίξεις και τους σχεδιασμούς είναι επιτακτική η ανάγκη της ανάπτυξης ενός πλατιού κινήματος μηχανικών, που παράλληλα με άλλες κατηγορίες εργαζομένων να θέτει τα ακόλουθα αιτήματα:

 

ΑΘΗΝΑ, Μάρτιος 1998

 

EΠΙΤΡΟΠΗ ΑΓΩΝΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟ

wb00781_.gif (1273 bytes)


Αρχική σελίδα

Αρχική σελίδα Συσπείρωσης