(Από τον Ιό της Ελευθεροτυπίας / Σάββατο 25-10-97)
ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ
Πιστή αντιγραφή το ασφαλιστικό του Σπράου:
ΜΕ ΣΥΝΤΑΓΗ ΧΙΛΗΣ ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΩΝ «ΤΡΙΩΝ ΠΥΛΩΝΩΝ» ΠΟΥ ΕΦΑΡΜΟΣΕ Ο ΠΙΝΟΣΕΤ ΤΟ '80
Tο σχέδιο σωτηρίας του ασφαλιστικού μας συστήματος που παρουσιάστηκε από την επιτροπή Σπράου ώς αποτέλεσμα ενδελεχούς μελέτης των ελληνικών ιδιαιτεροτήτων αποτελεί χιλιανό μοντέλο. H τελική πρόταση με το σύστημα των "3 στυλοβατών" αποτελεί λέξη προς λέξη μετάφραση της χιλιανής εκδοχής, όπως παρουσιάζεται σε έκθεση της Παγκόσμιας Tράπεζας. Tο μοντέλο αυτό εφαρμόστηκε την περίοδο της δικτατορίας Πινοσέτ (το '81) και οι μόνοι που εξαιρέθηκαν ήταν οι... στρατιωτικοί.
APIΣTEPΟΦPΩN δηλώνει ο κ. Σπράος, όμως το μοντέλο που προτείνει για την εξυγίανση των συντάξεων στην Ελλάδα έχει προέλευση μάλλον φαιάς απόχρωσης. Οι αλλαγές που προτείνονται από την "Επιτροπή" του στο σύστημα των συντάξεων δεν έχουν καμιά ελληνική πρωτοτυπία. Στηρίζονται εξ ολοκλήρου στη μέθοδο ιδιωτικοποίησης που επέβαλε η Παγκόσμια Τράπεζα στη Χιλή, στις αρχές της δεκαετίας του '80, την περίοδο της σκληρής επιβολής της στρατιωτικής δικτατορίας.
Το εντυπωσιακό είναι ότι η τελική πρόταση δεν είναι παρά ακριβής μετάφραση - λέξη προς λέξη - της χιλιανής επιλογής.
Η Έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας που κυκλοφόρησε με τον τίτλο Averting the Οld Age Crisis τον Ιανουάριο του 1994 προτείνει, κάνοντας απολογισμό της "χιλιανής επιτυχίας", ένα σύστημα "τριών στυλοβατών: 1) Eνα υποχρεωτικό σύστημα, το οποίο χρηματοδοτείται από τους φόρους, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται μια ελάχιστη βάση σύνταξης, 2) ένα υποχρεωτικό σύστημα καταβολής εισφορών, όπου κάθε εργαζόμενος συμβάλλει με τρόπο ανάλογο του σημερινού, 3) ένα συμπληρωματικό σύστημα ατομικών εισφορών, το οποίο επενδύεται στη χρηματιστική αγορά."
Η Εκθεση Σπράου προτείνει αντιστοίχως ένα σύστημα "τριών στυλοβατών":
"1) Το πρώτο επίπεδο αντιστοιχεί στην κοινωνική πρόνοια και χρηματοδοτείται από γενική φορολογία. 2) Το δεύτερο επίπεδο αντιστοιχεί στην αναπλήρωση εισοδήματος και χρηματοδοτείται με εισφορές με το διανεμητικό σύστημα. 3) Το τρίτο επίπεδο αντιστοιχεί στην κλαδική αποταμίευση, συνήθως ως επαγγελματική ασφάλιση. Χρηματοδοτείται με το κεφαλαιοποιητικό σύστημα και είναι συνήθως ιδιωτικό." (σελ. ΧΧVIII, αλλά και 74 και 88).
Πού πέτυχε
Η πλήρης ταύτιση του προτεινόμενου μοντέλου με την περίπτωση της Χιλής σκιάζεται μόνο από "μεταφραστικά" προβλήματα. Το "three-pillard system" του Πινοσέτ αποδίδεται αλλού ως "σύστημα τριών στυλοβατών" και αλλού ως "σύστημα τριών πυλώνων". Η ουσία παραμένει. Οπως και το εύλογο ερώτημα: Ηταν ανάγκη να αναφερθούμε στην ιδιαιτερότητα της ελληνικής πραγματικότητας για να εισαγάγουμε την εμπειρία της Χιλής από το παράθυρο; Και γιατί δεν κατατίθεται στο τραπέζι του κοινωνικού διαλόγου η πρόταση με το όνομά της;
Είναι γνωστό ότι το μοντέλο της Χιλής είναι το αγαπημένο παράδειγμα της Παγκόσμιας Τράπεζας και όλων των διεθνών "θινκ τανκς" που ασχολούνται με τις ιδιωτικοποιήσεις και την κατεδάφιση του κράτους πρόνοιας. Και η Εκθεση των Ελλήνων ειδικών δεν παραλείπει να το αναφέρει: "Η μετατροπή του παλαιού διανεμητικού συστήματος προς κεφαλαιοποιητικό έχει εφαρμοστεί τα τελευταία 15 χρόνια με επιτυχία στη Λατινική Αμερική, επιτυχία τόσο όσον αφορά τις συντάξεις όσο και τη γενικότερη επίπτωση στην οικονομία: Τη Χιλή έχουν ακολουθήσει η Αργεντινή, το Περού, η Βολιβία, η Κολομβία και τελευταίο το Μεξικό." (σελ. 88)
Το χιλιανό μοντέλο
Οι μνήμες της ελληνικής δικτατορίας και η σχετική ευαισθησία μιας μεγάλης μερίδας Ελλήνων πολιτών εμποδίζει τους συντάκτες της Εκθεσης να είναι πιο ενθουσιώδεις για το χιλιανό μοντέλο.
Οπως ήταν, π.χ., το περιοδικό Time το Μάρτιο του 1995, όταν εκθείαζε το παράδειγμα της Χιλής και το πρότεινε ως λύση για τις ΗΠΑ. Οπως ήταν και ο υποψήφιος πρόεδρος Μπομπ Ντόουλ, αλλά και ο ηγέτης των Ρεπουμπλικανών στο Κογκρέσο Νιουτ Γκίνγκριτς.
Τελικά, ποιο είναι το πρόβλημα του χιλιανού μοντέλου; Πρώτα πρώτα, το σημερινό σύστημα είναι ελαφρώς αναδιανεμητικό, μεταφέροντας κάποιους ελάχιστους πόρους από τους πλουσιότερους προς τους φτωχότερους μέσω της σύνταξης. Και το δεύτερο, δεν υπάρχει καμιά εγγύηση ότι οι ιδιωτικές εταιρείες θα είναι πιο ικανές, απ' ό,τι το κράτος, να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα που προκύπτουν από τη δημογραφική εξέλιξη του πληθυσμού.
Δεκαπέντε χρόνια από την πρώτη του εφαρμογή, το χιλιανό μοντέλο εξαίρεται από την Παγκόσμια Τράπεζα, επειδή οι οικονομικοί δείκτες της χώρας ευημερούν. Ανάπτυξη, μείωση του χρέους κλπ. Ομως το μοντέλο αυτό της ιδιωτικής αποταμίευσης έχει ταυτόχρονα εντείνει στο μέγιστο βαθμό τις κοινωνικές ανισότητες. Οπως υπολογίζει ο οικονομολόγος Κρις Γκαλ, σε μια πρόσφατη μελέτη του (στο περιοδικό "Z" του Τσόμσκι, Σεπτέμβριος 1997), η βασική σύνταξη για τους φτωχούς ισοδυναμεί με μια φρατζόλα ψωμί και ένα φλιτζάνι καφέ την ημέρα. Είναι εξαιρετικά πιθανό ότι μισοί από όλους τους συνταξιούχους εργάτες της Χιλής θα πέσουν κάτω από το όριο της φτώχειας. Για το 30% της εργατικής δύναμης, που είτε είναι άνεργοι είτε εργάζονται στον μη καταγεγραμμένο τομέα, δεν έχουν καμιά ισχύ οι κρατήσεις σε ιδιωτικές εταιρείες.
Εκθεση που δημοσιεύθηκε στο μηνιαίο περιοδικό Labor Notes του Ντιτρόιτ έδειξε ότι το 43% των Χιλιανών που διατηρούν ιδιωτικούς λογαριασμούς δεν καταβάλλουν συστηματικά τις εισφορές τους, γεγονός που τους αφήνει ακάλυπτους την εποχή που θα συνταξιοδοτηθούν. Οσο για την υπόσχεση ότι οι επενδύσεις των ιδιωτικών κρατήσεων στο Xρηματιστήριο σημαίνουν υψηλές αποδόσεις κεφαλαίου, αυτό προϋποθέτει μια συνεχή ανοδική πορεία της αγοράς. Πέρα λοιπόν από τον κίνδυνο των λανθασμένων επενδυτικών επιλογών, και εκτός από την αυτονόητη μείωση των κερδών που αντιστοιχεί στα έξοδα (κέρδη) των επενδυτών-χρηματιστών, η ιδιωτικοποίηση "λησμονεί" το ενδεχόμενο μιας ύφεσης της αγοράς ή και μιας οικονομικής κρίσης.
Μικρή αλλά εύγλωττη ένδειξη για την αξιοπιστία του χιλιανού μοντέλου: Η χούντα ιδιωτικοποίησε το 1981 όλες τις συντάξεις, με μια μοναδική εξαίρεση: τις συντάξεις των στρατιωτικών και των αστυνομικών! Ακόμα και σήμερα, οι μόνες συντάξεις που υποχρεούται να καταβάλλει το χιλιανό κράτος είναι αυτές του Πινοσέτ και των συναδέλφων του. "Για να καταλάβεις πόσο κακό είναι το σύστημα, λάβε υπόψη σου ότι όταν το επέβαλε ο Πινοσέτ, φρόντισε να εξαιρεθούν ο στρατός και η αστυνομία", λέει ο Βινσέντε Παγιάλεφ, εκπρόσωπος της Εθνικής Ενωσης Συνταξιούχων.
Η ιδιωτικοποίηση των κοινωνικών ασφαλίσεων υπήρχε ως πολιτική προοπτική στο χώρο της Δεξιάς των ΗΠΑ από τη δεκαετία του 60. Οταν όμως τόλμησε ο Μπάρι Γκολντγουότερ, υποψήφιος των Ρεπουμπλικανών για την Προεδρία των ΗΠΑ κατά την προεκλογική εκστρατεία του 1964, να προτείνει τη μετατροπή του υποχρεωτικού ασφαλιστικού συστήματος σε προαιρετικό, υπέστη οδυνηρή ήττα. Η καριέρα του καταστράφηκε και το κόμμα του έκανε χρόνια να συνέλθει.
Τα καλά της δικτατορίας
Οι πολιτικοί συσχετισμοί έχουν όμως αλλάξει. Σήμερα, ο Σιλβέστερ Σράιμπερ, μέλος του Συμβουλίου Κοινωνικών Ασφαλίσεων του Κλίντον, αντιγράφει το μοντέλο της Χιλής και παρατηρεί: "Είχαν και κάποια καλά στη Χιλή. Είχαν δικτατορία και διέθεταν και τον πλήρη έλεγχο των μίντια."
Αυτός ο επιθυμητός "έλεγχος των μίντια" εξασφαλίζεται στις ΗΠΑ και την Ευρώπη με διάφορους τρόπους. Πρώτα πρώτα με τροφοδότηση συνεχών σεναρίων κατάρρευσης του ισχύοντος ασφαλιστικού συστήματος και την προβολή σφυγμομετρήσεων της κοινής γνώμης που πολλαπλασιάζουν την ανησυχία. Οπως η "έρευνα" που έδειξε ότι οι νέοι στις ΗΠΑ πιστεύουν περισσότερο στην ύπαρξη των UFΟ, παρά στην προοπτική της συνταξιοδότησής τους. Η διεθνής εκστρατεία ενισχύεται με την προώθηση προσωπικοτήτων, όπως ο Χοσέ Πινέρα. Ο κ. Πινέρα διευθύνει το Διεθνές Κέντρο για τη Μεταρρύθμιση των Συντάξεων και θεωρείται "οικονομικός εγκέφαλος" στα ασφαλιστικά. Τον καλούν σε ολόκληρη την αμερικανική ήπειρο για να τους δώσει τα φώτα του στην ιδιωτικοποίηση του συστήματος συντάξεων. Την "ειδίκευσή" του αυτή ο κ. Πινέρα την απέκτησε κατά το διάστημα που υπηρέτησε ως υπουργός Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων στη χιλιανή χούντα. Είναι αυτός που επέλεξε την 1η Μαϊου 1981 ως ημέρα κατάργησης της δημόσιας ασφάλισης, έτσι ώστε "να μη γιορτάζεται η Πρωτομαγιά ως ημέρα ταξικής πάλης, αλλά ως ημέρα ελεύθερης επιλογής συστήματος σύνταξης."
