ΠΕΡΙ ΣΥΛΛΟΓΙΚΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ…
Λευκά κελιά…
Η κάμψη της αδιαλλαξίας της κυβέρνησης να δεχτεί το αυτονόητο, δηλ. το νομοθετημένο δικαίωμα των καταδικασθέντων της 17Ν για ίση μεταχείριση με τους άλλους κρατούμενους, απομάκρυνε προς το παρόν τον κίνδυνο να καταλήξει ένας απεργός πείνας. Η αντίδραση των ίδιων των κρατουμένων στις ειδικές συνθήκες κράτησης και στην απομόνωσή τους –που σημειωτέον εξακολουθεί να επιβάλλεται- αλλά και η κινητοποίηση ανθρώπων και συλλογικοτήτων όρθωσαν ένα πρώτο εμπόδιο στη νομιμοποίηση των λευκών κελιών στην Ελλάδα. Συγχρόνως όμως ανέδειξαν το φάσμα της έκπτωσης των δικαιωμάτων κατά το δοκούν από ένα ποινικό δίκαιο που κρίνει κατά περίπτωση το δράστη και όχι την πράξη.
….και μαύρες δίκες
Η εξέλιξη της δίκης του ΕΛΑ αποτελεί ένα εξίσου χαρακτηριστικό παράδειγμα.
Παραθέτουμε αποσπάσματα από το σχετικό άρθρο του δικηγόρου Δημήτρη Μπελαντή στην «ΕΠΟΧΗ», που πολύ εύγλωττα εξηγεί:
«Η απόφαση του Τριμελούς Εφετείου Κακουργημάτων στην υπόθεση του "Επαναστατικού Λαϊκού Αγώνα" αποτελεί τομή για το ποινικό σύστημα της Τρίτης Ελληνικής Δημοκρατίας. Ενσωματώνει σε βάθος την αντίληψη που επικρατεί στις σύγχρονες φιλελεύθερες δημοκρατίες -όλο και περισσότερο οικονομικά φιλελεύθερες κι όλο και λιγότερο πολιτικά δημοκρατίες- ότι το δικαίωμα στην ασφάλεια υπερτερεί του δικαιώματος στην ελευθερία. (…)Χάρη σ' αυτήν την ιεράρχηση, ανατρέπει σταθερές ενός ποινικού συστήματος, εδραζόμενου στο Διαφωτισμό και στις εγγυήσεις του κράτους δικαίου, όπως αυτές λειτούργησαν ιδίως από το 1975 και εξής.
Η επιβολή συλλογικών ποινών
(…)Οι τέσσερεις από τους πέντε κατηγορούμενους ήταν μέλη του ΕΛΑ αλλά δεν τιμωρούνται γι' αυτή τους τη συμμετοχή στην εγκληματική οργάνωση, αφού η οργάνωση διαλύθηκε το 1995 και το αδίκημα ως πλημμέλημα τότε έχει πλέον παραγραφεί.
Όμως, τα ίδια πρόσωπα αυτά τιμωρούνται για σειρά αδικημάτων, τα οποία διαπράχθηκαν από την οργάνωση ΕΛΑ. (…)Αποτέλεσμα αυτής της κρίσης είναι και η επιβολή ποινής πολλών εκατοντάδων ετών σε κάθε κατηγορούμενο -πλην του Μ. Κασίμη που αθωώθηκε-, τα οποία συγχωνεύθηκαν στο πλαφόν των 25 ετών.
Για την απλή συνέργια κάθε κατηγορουμένου στην τέλεση αυτών των πράξεων, τη συνδρομή του δηλαδή πριν ή μετά την τέλεση της πράξης, κανείς μάρτυς δεν κατέθεσε ούτε έγγραφα υπάρχουν. Αλλά ούτε και πειστήρια. Από κανένα αποδεικτικό μέσο δεν προέκυψε αυτή η συνέργια.
Η θεμελίωση, εν τέλει, της απλής συνέργιας βρίσκεται στην ίδια τη συμμετοχή στην εγκληματική οργάνωση. Η παραδοχή αυτή οδηγεί στην παραδοχή της απλής συνέργιας με την εκδοχή της "ψυχικής συνέργιας", όπως προτάθηκε και από τους εισαγγελείς της δίκης. (…)
Η Συλλογική Ευθύνη
Ήδη, η ψυχική συνέργια από τη φύση της εμπεριέχει σημαντικά φρονηματικά στοιχεία. Το άδικο θεμελιώνεται πολύ λιγότερο σε μία εξωτερική, αντικειμενικά παρατηρήσιμη συμπεριφορά και πολύ περισσότερο σε μία φιλοεγκληματική διάθεση και στάση, από την οποία και εκκινεί η ενθάρρυνση ή η μη παρεμπόδιση του δράστη.
(…) Η συλλήβδην ποινικοποίηση των μελών μίας παράνομης οργάνωσης για τις πράξεις της τελευταίας (ακόμα και για ανθρωποκτονίες), έστω και με τη μορφή της συνέργιας, (…) ανοίγει το δρόμο για την κατάργηση της αρχής της εξατομίκευσης ως βασικής συνιστώσας μίας "δίκαιης" δίκης: σύμφωνα με αυτήν κάθε πρόσωπο είναι ατομικά υπεύθυνο για την παραβίαση του ποινικού νόμου (δηλ. δεν διώκονται μαζί με αυτό οι συγγενείς του, οι φίλοι του, οι ομοϊδεάτες του κλπ) και καταδικάζεται μόνον εφόσον ατομικά αποδειχθεί ότι τέλεσε την πράξη και είχε υπαιτιότητα ως προς αυτήν. Η εξατομίκευση της ποινικής ευθύνης είναι συνέπεια της αρχής της νομιμότητας των ποινών και της ατομοκεντρικής οργάνωσης του φιλελεύθερου Ποινικού Δικαίου ως δικαίου της πράξης. Τον ποινικό νόμο προσβάλλουν πρόσωπα και όχι γένη, κόμματα, ιδεολογικές ομάδες ή κοσμοθεωρίες.
Αντίθετα, η συλλογική ευθύνη συνάγει την εγκληματική ευθύνη όχι από συγκεκριμένες αποδείξεις για την ατομική τέλεση της πράξης αλλά από την ένταξη του ατόμου σ' ένα εγκληματογόνο -αντικειμενικά- σύνολο ή ομάδα.
Η καταγωγή της Συλλογικής Ευθύνης
Η συλλογική ευθύνη είναι τυπικό δείγμα αυταρχικών ή και ολοκληρωτικών καθεστώτων. Τη μεγαλύτερη ακμή της γνώρισε υπό το εθνικοσοσιαλιστικό καθεστώς. Το Λαϊκό Δικαστήριο υπό τον αρχιδικαστή Roland Freisler ή το Ιταλικό Δικαστήριο Κρατικής Ασφαλείας του Μουσολίνι δίκαζε με την αρχή της συλλογικής ευθύνης και όχι με την αρχή της εξατομίκευσης, την ατομική ποινική ευθύνη. (…)
Αλλά και στη χώρα μας τα έκτακτα στρατοδικεία ή τα Πενταμελή Εφετεία κατά και μετά τον Εμφύλιο χρησιμοποιούσαν τη συλλογική ευθύνη είτε στη βάση του ν. 509 είτε στη βάση του νόμου περί κατασκοπείας (ν. 375/1936).
Σε ορισμένες περιπτώσεις η συλλογική ευθύνη αξιοποιήθηκε και από τα δικαστήρια της μεταπολιτευτικής δημοκρατίας. Η καθοδήγηση του ΕΚΚΕ διώχθηκε ως πολιτικός ηθικός αυτουργός των επεισοδίων στην αμερικάνικη πρεσβεία στις 21-4-1975, ενώ οι ηγεσίες των ακροαριστερών ομάδων διώχθηκαν ως ηθικοί αυτουργοί των επεισοδίων της 25-5-1976. Τέλος, η αναρχικού τύπου συλλογική ευθύνη ήταν ο καμβάς και της δίωξης των 500 του Πολυτεχνείου 1995.
Στις μέρες μας, όταν η έννοια του "υπόπτου" τείνει να εξοβελίσει την μορφή του κατηγορουμένου με δικαιώματα, όταν ο Πατριωτικός Νόμος στις ΗΠΑ και οι νόμοι του Μπλερ στη Βρετανία θεσμοθετούν μυστικές δίκες, απεριόριστες προφυλακίσεις χωρίς δίκη και διαρκείς παρακολουθήσεις, η συλλογική ευθύνη και η δικαιοσύνη του φρονήματος αποτελούν πρόσφορα οχήματα για τη νομική εξουδετέρωση του Διαφωτιστικού νομικού κεκτημένου.»
Η έμπρακτη αντίδραση και η χρήση κάθε νομικού μέσου για να καταπέσει η έννοια της συλλογικής ευθύνης και όχι τα δικαιώματα δικαζομένων και κρατουμένων είναι εκ των ων ουκ άνευ.
Κύριοι δικαστές, εισαγγελείς, διευθυντές φυλακών κλπ είστε συλλογικά υπεύθυνοι για οποιαδήποτε βλάβη υποστεί απεργός πείνας.
Κι εμείς, αν σιωπήσουμε, θα αναλάβουμε τη συλλογική μας ευθύνη…